عبدالله فاضل تونی

عبداللّه بن محمد تونی،(درگذشته ۱۰۷۱ق) مشهور به فاضل تونی، فقیه و اخباری امامی سدۀ یازدهم. از حیات شخصی او چندان اطلاعی در دست نیست. تونی در اصفهان تحصیل کرد و در مشهد و قزوین نیز سکونت داشت و در کرمانشاه درگذشت. از مهم‌ترین آثار وی الوافیه است که در آن فصل‌بندی جدیدی از اصول فقه عرضه کرده است.

زندگی‌نامه

از تاریخ ولادت، تحصیلات و استادان او اطلاعی در دست نیست. وی در بُشرویه، در چهارده فرسخی تون (فردوس کنونی)، زاده شد. از این رو، ملاعبداللّه، بشرویی خراسانی نیز خوانده شده است..

ملاعبداللّه تونی مدتی در اصفهان و در مدرسه مولی عبداللّه شوشتری اقامت گزید، سپس به مشهد رفت و چندی در آنجا سکونت کرد. بعدها به قصد زیارت عتبات عازم عراق شد، اما در راه، هنگام عبور از قزوین، دوستش مولی خلیل قزوینی از او خواست که در آنجا بماند، و او پذیرفت و مدتی در آن شهر توقف کرد.

تونی در ۱۶ ربیع‌الاول ۱۰۷۱ق در کرمانشاه وفات کرد و همانجا دفن شد.

حیات علمی

تمایل به اخباری‌گری

حرّ عاملی، از هم‌عصران وی، او را عالم فاضل ماهر فقیه صالح زاهد خوانده است.

شیخ انصاری، تونی را از عالمان اخباری به شمار آورده‌است، اما تأمل در مطالب الوافیه نشان می‌دهد که او اخباری معتدلی بوده که با اصول فقه میانهٔ خوبی داشته و مانند اخباریان افراطی این علم را به کلی فرو نمی‌گذاشته است. حتی برخی از علما وی را در زمرهٔ اصولیان شمرده‌اند. در واقع، تونی با تألیف وافیه توانست جریان اخباری‌گری را به سوی اعتدال هدایت کند. وی در کنار میرزا محمد بن حسن شیروانی (صاحب دو حاشیهٔ فارسی و عربی بر معالم، متوفای ۱۰۹۸ق) و محقق خوانساری (صاحب حاشیه بر معالم، متوفای ۱۰۹۸ق)، حرکت بنیادینی را در ایران آغاز کرد که در برابر جنبش اخباری‌گری عراق به مرکزیت کربلا، به تقویت مکتب اصولیان منجر شد .

آثار علمی

مهم ترین اثر تونی الوافیه است. موضوع این کتاب اصول فقه است. او در این اثر، فصل‌بندی جدیدی از اصول فقه عرضه کرده است. دیگر آثار وی عبارتند از:

1. رسالة مختصرة فی بیان النفی الوجوب العینی للصلاة الجمعة فی زمن الغیبة(رساله‌ای در اثبات عدم وجوب عینی اقامۀ نماز جمعه در زمان غیبت) ؛
2. حاشیه بر معالم الاصول
3. تعلیقات بر مدارک الاحکام
4. شرح ارشاد الاذهان علامه حلّی، در فقه
5. حاشیه بر ارشاد الاذهان علامه حلّی، افندی اصفهانی احتمال داده‌است همان شرح ارشاد باشد؛
6. فهرست تهذیب الاحکام شیخ طوسی.

از این میان فقط دو اثر نخست باقی مانده که به چاپ رسیده است :

پانویس

منابع

• آقابزرگ طهرانی.
• تونی، عبداللّه بن محمد، الوافیة فی اصول الفقه، قم، چاپ محمدحسین رضوی کشمیری، ۱۴۱۵.
• افندی اصفهانی، عبداللّه بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ ۱۴۱۵ق.
• انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائدالاصول، چاپ عبداللّه نورانی، قم ۱۳۶۵ش.
• بروجردی، محمدتقی، نهایة الافکار، تقریرات درس آیة اللّه عراقی، ج ۴، قم ۱۴۱۷ق.
• حرّ عاملی، محمدبن حسن، امل الآمل، چاپ احمد حسینی، قسم ۲، قم ۱۳۶۲ش.
• خمینی، روح‌الله، لمحات الاصول، تقریرات درس آیة اللّه بروجردی، تهران ۱۴۲۱ق.
• فضلی، عبدالهادی، دروس فی فقه الامامیة، (بیروت) ۱۴۲۰ق.

پیوند به بیرون

• منبع مقاله: